فصل اول – کلیات
ماده ۱
بنیاد شهید و امور ایثارگران که از این پس دراین اساسنامه به اختصار “بنیاد” نامیده می‌شود – نهادی است انقلابی که در اجرای فرمان‌رهبر کبیر و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی رضوان‌ا… تعالی‌علیه در تاریخ ۱۳۵۸.۱۲.۲۲ و در پی موافقت مقام معظم رهبری مبنی بر ادغام سه نهاد انقلابی بنیاد شهید انقلاب اسلامی، سازمان جانبازان انقلاب اسلامی و ستاد رسیدگی به امور آزادگان تأسیس شده و دارای شخصیت حقوقی‌و استقلال مالی و اداری است و امور آن طبق مقررات و قوانین مربوط به نهادهای عمومی غیر دولتی و در چهارچوب این اساسنامه و آئین‌نامه‌های‌مربوطه زیر نظر رئیس جمهور و نظارت عالیه مقام معظم رهبری اداره می‌شود.
ماده ۲
مدت فعالیت بنیاد از تاریخ تأسیس نامحدود است. انحلال یا خاتمه آن با نظر مقام معظم رهبری می‌باشد.
فصل دوم – اهداف و وظایف
ماده ۳
اهداف بنیاد عبارتند از:
1 – احیاء، حفظ و ترویج فرهنگ شهادت و ایثار در جامعه.
2 – زنده نگهداشتن یاد و نام شهیدان انقلاب اسلامی و ایثارگران و حفظ آثار آنها.
3 – اعتلاء معرفت و تعهد جامعه در قبال ارزشهای فرهنگ ایثار و شهادت و بالا بردن تعهد آنان نسبت به رعایت شأن، حق، حرمت، منزلت جامعه هدف و خانواده آنان.
4 – تلاش برای استفاده از امکانات عمومی جامعه و نظام و نیز بهره‌گیری از سرمایه و دارایی بنیاد برای رشد و اعتلای مادی و معنوی جامعه هدف.
ماده ۴
در این اساسنامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می‌رود:
الف – جامعه هدف: خانواده‌های شاهد، جانبازان، آزادگان و خانواده‌های آنان.
ب ـ خانواده‌های شاهد: پدر، مادر، همسر و فرزند شهید، مفقودالاثر و اسیر.
ج ـ خانواده جانباز و آزاده : همسر، فرزند و والدین تحت تکفل.
تبصره ۱ ـ تعیین مصادیق عملی شهید، مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر در چهارچوب قوانین نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بر اساس آئین نامه‌ای خواهد بود که توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با همکاری بنیاد و ستاد کل نیروهای مسلح تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
تبصره ۲ ـ کلیه کسانی که تا تاریخ تصویب این قانون توسط بنیاد به عنوان شهید، جانباز و یا آزاده شناخته شده‌اند همچنان از خدمات مربوط برخوردار خواهند بود.
ماده ۵
اهم وظایف بنیاد علاوه بر اجرا و پیگیری دستورات و فرمانهای حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه و فرامین و تدابیر مقام معظم رهبری در رابطه با خانواده‌های معظم‌شاهد، از جمله فرمان ده ماده‌ای مورخ ۱۳۵۸.۱۲.۲۲ عبارتند از:
الف – در قبال شهادت و ایثار:
برنامه‌ریزی و تلاش به منظور تبیین مفهوم و فلسفه جهاد و شهادت و ایثار، احیا، حفظ و ترویج فرهنگ و روحیه ایثارگری و شهادت طلبی در جامعه به عنوان‌والاترین ارزش الهی از طریق:
1- بسیج کلیه امکانات نظام و جامعه اسلامی به ویژه نهادهای فرهنگی، اجتماعی، هنری، آموزشی و وسایل ارتباط جمعی
2- شناسایی و تقویت و ترویج عوامل و موجبات رشد و توسعه فرهنگ شهادت‌طلبی
3- بررسی و شناسایی عوامل بازدارنده و مخرب فرهنگ شهادت و ایثارگری و تلاش در امحاء و رفع آنها
ب – در قبال شهداء و ایثارگری:
برنامه‌ریزی و تلاش برای تجلیل و تکریم از مقام والای شهدا و بزرگداشت و زنده نگهداشتن یاد و خاطره آنان از طریق:
1- برگزاری مراسم یادبود با الهام از مکتب عاشورای حسینی و بااستفاده از مناسبتهای ملی و مذهبی.
2- حفظ قداست و منزلت گلزار شهدا و محور قراردادن این مراکز در برگزاری مراسم رسمی و مردمی و پیگیری مرمت و ارائه خدمات شایسته به‌مراکز مذکور توسط شهرداریها و سایر نهادهای ذیربط براساس ضوابطی که بنیاد اعلام می‌کند.
3- پیگیری نامگذاری معابر، میادین، مراکز فرهنگی، اجتماعی و سایر اماکن عمومی و ملی به‌نام مبارک شهدا و نصب یادمانها از طریق‌دستگاههای ذیربط.
4- جمع‌آوری و حفظ و نگهداری و معرفی آثار فرهنگی، ادبی، هنری، وصایا و دیگر آثار شهدا و ایثارگران.
تبصره ـ نحوه و ضوابط اجراء این بند به موجب آئین نامه‌ای که بنا به پیشنهاد بنیاد و با هماهنگی ستاد کل نیروهای مسلح و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد تعیین خواهد شد.
5- تشویق و ترغیب و حمایت از جامعه فرهنگی، آموزشی، هنری و اندیشمندان، ادبا و نویسندگان در ثبت، تبیین و معرفی ویژگیها، سیره معنوی و فضایل اسوه‌های شهادت و ایثار.
6- توانمند سازی فردی و جمعی آحاد جامعه هدف به منظور ایفاء نقش و رسالت مطلوب و مؤثر در مدیریت اداری و سیاسی کشور.
ج – در قبال خانواده‌های شاهد:
برنامه‌ریزی و تلاش برای صیانت و رشد و اعتلای مادی و معنوی خانواده‌های شاهد در زمینه‌های:
1- امور فرهنگی – آموزشی
– پیگیری و ارائه خدمات فرهنگی و آموزشی به جامعه هدف و نظارت امور فرهنگی، تربیتی و آموزشی فرزندان شاهد و زمینه‌سازی رشد و تعالی فکری، روحی، اخلاقی و تحصیلی آنها از طریق:
– تهذیب و کسب معنویت اسلامی و ارتقای معرفت دینی و بهره‌ورکردن استعدادهای الهی آنان.
– نظارت درجهت ایجاد تسهیلات لازم برای ارتقای علمی، تحقیقی، آموزشی و مهارتهای فکری و تخصصی و پرورش جسمی فرزندان شاهد در تمام‌مراحل و مقاطع تحصیلی به بهترین وجه با همکاری مراجع ذیربط.
– تقویت روحیه خدمت به “اسلام ناب محمدی” در خانواده‌های معظم شاهد.
2- امور معیشتی و رفاهی
تلاش در جهت خود اتکایی اقتصادی و تأمین اجتماعی و رفاهی خانواده‌های شاهد از قبیل:
– فراهم‌سازی تسهیلات و ارائه حمایتهای لازم و آموزشهای تخصصی، فنی و حرفه‌ای و نیز جلب مشارکت کلیه سازمانها و دستگاههای ذیربط جهت‌ایجاد اشتغال مفید برای خانواده‌های شاهد.
– تأمین و پرداخت حقوق، مستمری و مزایای خانواده‌های شاهد مشمول و دارای شرایط در چهارچوب قوانین، مقررات و ضوابط مربوط.
ـ تأمین بهداشت، درمان، مسکن، بیمه عمر، حوادث و بازنشستگی و نیازهای معیشتی با حفظ عزت، کرامت ، شأن و جایگاه آنان.
– ارائه خدمات و تسهیلات در زمینه ازدواج فرزندان و همسران شاهد.
– پیگیری و انجام اقدامات ممکن درجهت ارائه خدمات و تسهیلات و مساعدتهای لازم به والدین معظم شاهد.
ـ توجه خاص به امور فرزندان معلول، والدین از کارافتاده و همسران غیر مزدوج شهداء.
ـ بسترسازی برای حضور فیزیکی فعال و مؤثر جانبازان در عرصه اجتماعی و پیش بینی امکانات خاص در معابر، اماکن عمومی و اداری، فضاها و وسایط نقلیه عمومی در سطح شهرها و کشور.
3- امور حقوقی و قضایی
تلاش درجهت حل و فصل امور حقوقی و قضایی خانواده‌های شاهد با همکاری مراجع ذیربط از طریق:
– پیشنهاد و همکاری با مراجع قضایی در تعیین، نصب و عزل قیم و امین و مراقبت بر اعمال آنها، همچنین مراقبت بر اعمال اولیا، اوصیا، قیم‌ها و حضانت‌کنندگان از صغار و محجورین جامعه هدف و رسیدگی به اختلافها در امر حضانت فرزندان و ارائه راه حل به محاکم.
– مساعدت و همکاری با مراجع ذیربط درجهت تبدیل و تغییر در اموال و دارایی صغار شاهد در راستای مصالح و غبطه آنان برحسب موازین شرعی ودرصورت لزوم پیگیری به منظور حل و فصل اختلافات مربوط تا صدور حکم قطعی.
– درخواست تنفیذ وصیتنامه عادی شهدا ازمحاکم ذیصلاح و پیگیری امور مربوط به انحصار وراثت و مراقبت بر احصار و تحریم ماترک شاهد و تقویم‌و نگهداری حساب اموال صغار و محجورین و معاضدت حقوقی و قضایی خانواده‌های شاهد درصورت ضرورت.
– شرکت کارشناسان حقوقی بنیاد در محاکم ذیصلاح به عنوان وکیل در دعاوی جهت دفاع و استیفای حقوق جامعه هدف در دعاوی مربوطه بنا به درخواست آنان.
4- امور اقتصادی
– اداره و بهره‌برداری مطلوب از اموال و داراییهای تحت پوشش بنیاد.
– به‌کارگیری مطلوب پس‌اندازها، اموال و داراییهای فرزندان شاهد – که در اختیار بنیاد است – برای تأمین آینده اقتصادی آنها و جلوگیری از کاهش ارزش داراییها و توسعه منابع مالی به منظور ایجاد پشتوانه‌های مادی برای فعالیتهای محوله.
تبصره – ضوابط تنظیم و صدور احکام کارگزینی و تشخیص افراد تحت تکفل شاهد به‌موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که توسط بنیاد و سازمان اموراداری و استخدامی تهیه و به‌تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
فصل سوم – اموال، داراییها و منابع مالی
ماده ۶
اموال و داراییهای بنیاد عبارت است از:
1- کلیه اموال منقول و غیرمنقول، سهام، اوراق بهادار، وجوه نقد و دیگر داراییهایی که به حکم محاکم به تملک بنیاد درآمده یا در می‌آید.
2- کلیه اموال، داراییهایی که از طرف دولت دراختیار بنیاد قرار می‌گیرد.
3- اموال و داراییهایی که از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی به بنیاد اهدا می‌شود.
۴ـ کلیه اموال و داراییها، مالکیت‌ها و امکانات بنیاد شهید، ستاد رسیدگی به امور آزادگان و اموال و داراییهایی که از بنیاد مستضعفان با اذن مقام معظم رهبری منتقل می‌شود.
ماده ۷
منابع مالی بنیاد عبارتند از:
1- کمکهای مقام معظم رهبری.
2- کمک‌ها و اعتبارات مصوب در بودجه عمومی کشور.
3- درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی بنیاد.
4- هدایا و کمکهای بنیاد مستضعفان و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی.
فصل چهارم – ارکان
ماده ۸
ارکان بنیاد عبارتند از:
1- هیأت امنا
2- نماینده ولی‌فقیه در بنیاد (درصورت معرفی معظم‌له)
3- رئیس بنیاد
ماده ۹
هیأت امنای بنیاد مرکب از هفت نفر به‌شرح زیر است:
– رییس جمهور به عنوان رییس هیأت امنا
– نماینده ولی‌فقیه در بنیاد (درصورت تعیین)
– رییس بنیاد به عنوان نایب رئیس هیأت امناء
– دو نفر از وزراء فرهنگی به انتخاب رئیس جمهور
– سه نفر از شخصیتها و افراد بصیر در امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ازمیان خانواده شهدا به پیشنهاد رئیس بنیاد و تأیید رئیس جمهور
– وزراء رفاه و تأمین اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
تبصره ـ یکی از معاونان بنیاد بنا به پیشنهاد رئیس بنیاد و تأیید رئیس هیأت امناء به عنوان دبیر جلسه بدون حق رأی شرکت خواهد کرد.
ماده ۱۰
وظایف و اختیارات هیأت امنا به شرح زیر است:
1- پیگیری اوامر و رهنمودهای ابلاغی مقام معظم رهبری
2- تصویب خط مشی‌ها و سیاستهای کلی
3- تصویب برنامه و بودجه سالانه تشکیلات
4- تصویب صورت حساب عملکرد سالانه
5- ارائه گزارش عملکرد سالانه بنیاد به مقام معظم رهبری و کسب رهنمودهای لازم
6- تصویب سایر موضوعاتی که توسط رئیس بنیاد برای تحقق اهداف بنیاد ارائه می‌شود.
۷ ـ بررسی و تأیید تغییرات و اصلاحات اساسنامه پس از أخذ موافقت مقام معظم رهبری به منظور طی مراحل تصویب.
۸ ـ تصویب آئین نامه‌های مالی و معاملاتی بنیاد در حدود قوانین ومقررات.
۹ ـ تصویب ضوابط سرمایه گذاری شرکتهای وابسته.
۱۰ ـ سیاستگذاری نحوه اداره و اتخاذ تصمیم در رابطه با نحوه اداره و مصرف درآمدهای حاصل از فروش آن قسمت از اموال و املاک بنیاد و فعالیتهای اقتصادی سازمانهای وابسته که شرعاً تصرف در آنها با اذن ولی فقیه می‌باشد براساس رهنمودهای مقام معظم رهبری در جهت اهداف عالیه بنیاد.
تبصره ـ دستورالعمل نحوه تشکیل جلسات و تصمیم گیری در اولین جلسه هیأت امناء بنا به پیشنهاد رئیس بنیاد به تصویب هیأت امناء خواهد رسید.
ماده ۱۱
اهم وظایف نماینده ولی فقیه درصورت تعیین به شرح زیر می‌باشد:
1 – پیشنهاد سیاستهای لازم برای حفظ و ترویج فرهنگ شهادت‌طلبی و ایثار در جامعه و ارائه آن، جهت تصویب به هیأت امناء.
2 – نظارت بر امور فرهنگی خانواده‌های شاهد و حفظ و تعمیق و ترویج فرهنگ شهادت و ایثار در جامعه و نظارت بر اجرای آن.
3 – تطبیق دستورالعملها و آیین‌نامه‌های داخلی با موازین شرعی و رهنمودهای ابلاغی مقام معظم رهبری.
4 – اعمال اختیارات شرعی تفویض شده از سوی مقام معظم رهبری.
بند ۵ طبق اصلاحیه حذف شده است.
6 – ارائه برنامه‌های عقیدتی – سیاسی جهت رشد و ارتقاء خصوصیات فکری و اخلاقی خدمتگزاران خانواده‌های شاهد و ارتقاء جو معنوی بنیاد.
7 – نظارت بر حسن جریان امور بنیاد.
ماده ۱۲
رئیس بنیاد بالاترین مقام اجرایی بنیاد است که به پیشنهاد رئیس‌جمهور و تأیید مقام معظم رهبری با حکم رئیس‌جمهور به‌مدت چهارسال منصوب و مسوولیت اداره امور بنیاد و اجرای برنامه‌ها را برعهده خواهد داشت و اهم وظایف او به شرح زیر است:
1- تهیه، تدوین و پیشنهاد خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی، برنامه و بودجه سالانه، صورت‌های مالی و گزارش عملکرد سالانه بنیاد به هیأت امنا برای‌اقدام لازم.
2- تنظیم و تدوین آیین‌نامه‌های لازم و همچنین پیشنهاد اصلاح تشکیلات جهت تصویب به مراجع ذیربط.
3- نمایندگی بنیاد در کلیه امور حقوقی و نزد کلیه مراجع اعم از قضایی، اداری و قانونگذاری و طرح و اقامه دعاوی و دفاع و جوابگویی به هرگونه‌دعاوی حقوقی، جزایی و اداری به طرفیت از بنیاد و انجام سایر فعالیتهای لازم برای استیفای حقوق بنیاد با حق تعیین وکیل یا نماینده و تفویض‌اختیارات لازم به‌آنان برای انجام امور محول و پایان دادن به دعاوی از طریق مصالحه و یا ارجاع به داوری با رعایت قوانین.
4- انجام کلیه امور مالی، اداری، فرهنگی و اجتماعی، ازجمله عزل و نصب مدیران و صدور دستورالعملها و بخشنامه‌های لازم همچنین گشایش انواع حسابهای بانکی، انجام هر نوع معامله و هرگونه ارتباط با مؤسسات و سازمانهای دولتی، غیردولتی و اشخاص حقیقی یا حقوقی.
۵ ـ اتخاذ تصمیم در مورد سرمایه گذاری از محل منابع در اختیار بنیاد در چهارچوب سیاستهای مصوب هیأت امناء.
۶ – تهیه پیش نویس آئین نامه‌ها و ارائه آنها به هیأت امناء جهت طی مراحل تصویب.
۷ – بررسی و ارائه پیشنهاد اصلاح و یا تغییر مواد اساسنامه به هیأت امناء جهت طی مراحل تصویب.
۸ – تهیه تشکیلات تفصیلی بنیاد و تصویب در هیأت امناء.
۹ – انعقاد هرگونه قرارداد و تغییر و تبدیل و یا فسخ و اقاله آن و خرید و فروش و معاوضه اموال و ماشین آلات و برگزاری مناقصه و مزایده در حدود آئین نامه‌های مالی و معاملاتی.
۱۰ ـ قبول اموال واحدهای اقتصادی و سهام یا سهام الشرکه به نحوی که متضمن صرفه و صلاح بنیاد باشد.
۱۱ ـ تأسیس، ادغام، انحلال یا واگذاری شرکتها و واحدهای اقتصادی بنیاد در چهارچوب قوانین و مقررات و مصوبات هیأت امناء.
تبصره ـ رئیس بنیاد می‌تواند با حفظ مسؤولیت، بخشی از وظایف و اختیارات خود را به هر یک از کارکنان تفویض نماید.
فصل پنجم – امور مالی و اداری
ماده ۱۳
بودجه تفصیلی بنیاد هر سال براساس اعتبارات و کمکهای مصوب از محل بودجه کل کشور و سایر منابع یادشده در ماده (۷) این‌اساسنامه تنظیم و پس از تصویب هیأت امنا به‌مورد اجرا گذارده می‌شود.
تبصره – اعتبارات مربوط به بودجه عمومی هرسال در قالب طرح و برنامه و به‌صورت کمک در بودجه کل کشور منظور می‌شود.
ماده ۱۴
رئیس بنیاد موظف است ظرف چهار ماه پس از تصویب این قانون نسبت به تهیه مقررات اداری و استخدامی بنیاد و سایر آئین نامه‌های مورد نیاز برای اجراء این اساسنامه حسب مورد اقدام و جهت تصویب به هیأت وزیران ارائه نماید.
ماده ۱۵
انتقال کارکنان رسمی بنیاد که تا پایان سال ۱۳۸۳ به استخدام درآمده‌اند و مأموریت آنها به سایر دستگاهها و نهادهای دولتی و یا عمومی با رعایت مقررات مربوط به کارکنان دولت مجاز است.
ماده ۱۶
مقررات اداری و استخدامی بنیاد ظرف (۳) ماه پس از تصویب این اساسنامه در چهارچوب قانون نظام هماهنگ پرداخت بنا به پیشنهادمشترک بنیاد و سازمان امور اداری و استخدامی کشور به‌تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
ماده ۱۷
کلیه قوانین و مقررات مغایر با این اساسنامه لغو می‌گردد.