فصل اول – کلیات و مبانی
ماده ۱ – محاسبات لازم درباره خالص نیاز آبی محصولات مختلف کلیه مناطق آبیاری و همچنین تعیین الگوی مصرف بهینه بر اساس ضمیمه شماره ( ۱ ) این آیین نامه ، توسط کمیته کارشناسی مرکب از یک نفر نماینده از هر یک از وزارتخانه های نیرو و کشاورزی و بر مبنای طرحی که در این خصوص تهیه خواهد شد برای کلیه مناطق آبیاری کشور و با بهره گیری از کلیه امکانات موجود در وزارتخانه ، ظرف دوازده ماه پس از تصویب این آیین نامه صورت خواهد گرفت و نتایج حاصل طی گزارشی به وزارتخانه های یاد شده تسلیم خواهد شد. این گزارش پس از تأیید وزرای کشاورزی و نیرو و تصویب هیات دولت به عنوان یک سند ملی در مورد الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی به کار گرفته می شود.
ماده ۲ – تا زمان انجام محاسبات موضوع ماده ( ۱ ) به منظور ایجاد سرعت لازم در اجرای این آیین نامه ، الگوی مصرف بهینه براساس مفاد مندرج در ضمیمه شماره یک این آیین نامه توسط وزارت نیرو بر پایه اطلاعات موجود در بانک اطلاعاتی طرح جامع آب کشور طرح های جامع کشاورزی ، آبخیز داری و همچنین سازمان های آب منطقه ای و سازمان های کشاورزی در هر یک از مناطق آبیاری در مدت سه ماه پس از تصویب این آیین نامه تعیین می شود. گزارش تهیه شده پس از اخذ تأیید وزارت کشاورزی ، به طور موقت و تا زمان اعمال نتایج حاصل از ماده ( ۱ ) این آیین نامه مبنای محاسبه الگوی مصرف بهینه آب و در نهایت تحویل حجمی آب قرار خواهد گرفت.
ماده ۳ – وزارت کشاورزی مکلف است به منظور تحقق مفاد این آیین نامه الگوهای کشت در هر یک از مناطق آبیاری کشور را براساس سیاست های ملی و منطقه ای منابع آب و خاک و ضوابط بهره برداری مطلوب و دیگر عوامل موثر مشخص و ظرف ده ماه به وزارت نیرو اعلام نماید.
تبصره ۱ – حکم نماینده وزارت نیرو در کمیته کارشناسی موضوع ماده ( ۱ ) این آیین نامه از طرف وزیر نیرو و حکم نماینده وزارت کشاورزی از طرف وزیر کشاورزی صادر خواهد شد و دبیرخانه آن در وزارت کشاورزی متمرکز خواهد بود. کمیته می تواند در جهت انجام وظایف ذی ربط از کارشناسان یا مشاورین ذی صلاح استفاده نماید.
تبصره ۲ – در صورتی که براساس این ماده ، وزارت کشاورزی به هر دلیلی در بعضی از مناطق نتواند الگوهای کشت را بر حسب درخواست وزارت نیرو به موقع در اختیار وزارتخانه یاد شده قرار دهد ، وزارت نیرو مجاز است به انتخاب الگوی کشت موقت به مدت یک سال در هر یک از استانها اقدام نماید.
تبصره ۳ – مدت ارایه اطلاعات مورد نیاز الگوی کشت از طرف وزارت کشاورزی در خصوص ماده ( ۲ ) آیین نامه دو ماه پس از تصویب این آیین نامه می باشد.
تبصره ۴ – وزارتخانه های نیرو ، کشاورزی ، جهاد سازندگی و دستگاههای تابعه آنها و همچنین سایر دستگاههای دولتی مکلفند اطلاعات ، مدارک و تسهیلات لازم را در اجرای وظایف کمیته ماده ( ۱ ) این آیین نامه فراهم نمایند و در اختیار کمیته یاد شده قرار دهند.
ماده ۴ – با انجام محاسبات موضوع ماده ( ۱ ) این آیین نامه و اعلام الگوهای کشت برابر ماده ( ۳ ) این آیین نامه توسط وزارت کشاورزی و با توجه به نقطه تحویل آب مشخص شده در مواد ( ۸ ) و ( ۱۵ ) این آیین نامه مقدار آب قابل تحویل با الگوی مصرف بهینه آب برای هر یک از مناطق آبیاری کشور ، برابر فرمول ضمیمه شماره ( ۱ ) این آیین نامه به دست می آید. شیوه تحویل حجمی آب برای مصارف کشاورزی در مورد آب های سطحی و زیرزمینی براساس مواد موضوع فصل های دوم و سوم این آیین نامه خواهد بود.
ماده ۵ (اصلاحی ۲۱/۰۳/۱۳۷۶)- به منظور تحقق اهداف این آیین نامه و در راستای سیاست های دولت و برای فراهم آوردن شرایط لازم برای بهره وری بهتر از منابع آب و جلب مشارکت بهره برداران ، وزارت کشاورزی مکلف است ظرف حداکثر دو سال پس از تاریخ تصویب این آیین نامه نسبت به ایجاد سازماندهی تشکلهای قانونی مناسب در اراضی تحت پوشش شبکه های آبیاری موضوع این آیین نامه ، نظیر شرکت های تعاونی ، کشت و صنعت تجارتی ، انجمن های بهره برداری و تشکلهای کشاورزی برای تحویل حجمی آب در منطقه تحویل به این نوع تشکلها که ترتیبات آن در فصل دوم این آیین نامه مشخص شده است ، اقدام نماید. وزارت نیرو مکلف است ضمن همکاری با وزارت کشاورزی در جهت ایجاد تشکل های فوق الذکر نسبت به تحویل حجمی آب ، تنها به تشکلهای بهره برداری معرفی شده از طرف وزارت کشاورزی و تشکلهایی که توسط وزارت تعاون و با موافقت وزارت کشاورزی برای انجام کار کشاورزی ایجاد شده باشند اقدام نمایند.
تبصره ۱ – تا زمان معرفی تشکلهای موضوع این ماده ، سازمان های آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان به اقتضای مورد ، نسبت به تحویل آب به نماینده مصرف کنندگان در نقاط تحویل ، اقدام خواهند نمود.
تبصره ۲ – سایر وزارتخانه ها و سازمانها و دستگاههای دولتی ذی ربط و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلفند در اجرای مفاد این ماده همکاری لازم را با وزارت کشاورزی به عمل آورند.
فصل دوم – تحویل حجمی آب در شبکه های آبیاری
ماده ۶ – سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان مکلفند نسبت به تحویل آب مورد نیاز مصرف کنندگان هر منطقه براساس الگوی مصرف بهینه آب که براساس مفاد این آیین نامه تعیین می شود ، اقدام نمایند.
ماده ۷ – صدور پروانه مصرف بهینه آب برای مصرف کنندگان آب کشاورزی برابر ضوابط این آیین نامه براساس فرم ضمیمه شماره ( ۲ ) به عهده سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان خواهد بود و پروانه های صادر شده ، جایگزین پروانه های قبلی خواهد بود. بدین منظور کمیسیونی مرکب از سه نفر ، شامل نمایندگان سازمانهای کشاورزی استانها یا مناطق ، سازمان آب منطقه ای ذی ربط و یک نفر کارشناس حقوقی تشکیل می شود. احکام نماینده سازمان کشاورزی از طرف رئیس سازمان کشاورزی استان یا منطقه و احکام نماینده سازمان آب منطقه ای و کارشناس حقوقی از طرف مدیر عامل سازمان آب منطقه ای ذی ربط خواهد شد.
تبصره ۱ – تشکیل کمیسیون موضوع این ماده در حوزه عمل سازمان های آب منطقه ای یا سازمان آب و برق خوزستان بیش از یک مورد بدون اشکال خواهد بود.
تبصره ۲ – پس از صدور پروانه مصرف بهینه آب ، پرونده های مشترکین آب کشاورزی بر مبنای پروانه یاد شده مورد اصلاح قرار خواهد گرفت و آب قابل تحویل به مشترک براساس الگوی مصرف بهینه آب خواهد بود.
تبصره ۳ – سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان مجازند در سالها و یا در دوره های خشک که کاهش عرضه یا جیره بندی آب ضرورت داشته باشد ، سقف تحویل آب مندرج در پروانه های صادر شده را به طور متناسب کاهش دهند. همچنین میزان دبی و حجم آب قابل تحویل برحسب تغییرات احتمالی الگوی کشت و راندمانهای آبیاری مورد تجدید نظر قرار می گیرد.
ماده ۸ – پس از تعیین میزان آب قابل تحویل با الگوی مصرف بهینه آب در هر یک از مناطق آبیاری آب به صورت حجمی تحویل می شود. محل تحویل آب براساس مفاد این آیین نامه در خصوص شبکه های آبیاری ، نقطه شروع آبگیری اراضی تحت پوشش و تشکل های بهره برداری خواهد بود. این محل برای شبکه های مدرن حداقل در ابتدای کانال های فرعی و شبکه های تلفیقی و سنتی برحسب مورد و بنا به تشخیص سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان خواهد بود.
ماده ۹ – برای تحقق تحویل حجمی آب کلیه سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان مکلفند ظرف حداکثر یک سال پس از تصویب و ابلاغ این آیین نامه ، نسبت به تأسیس سیستمهای اندازه گیری جریان آب در نقاطی که دارای شرایط مندرج در ماده ( ۸ ) این آیین نامه می باشد ، با استفاده از تجهیزات مناسب بر حسب مورد و با هزینه مصرف کنندگان اقدام نمایند ، به طوری که با بهره برداری از این تجهیزات بتوان با دقت قابل قبول آب تحویلی را اندازه گیری و محاسبه نمود.
تبصره – چنانچه بنا به تشخیص مأموران ماده ( ۳۰ ) قانون توزیع عادلانه آب ، مشخص شده تجهیزات نصب شده برای اندازه گیری میزان آب تحویلی شکسته شده و یا به نحوی آسیب دیده که میزان جریانهای ورودی را با دقت مناسب تعیین نمی نماید ، برای بار اول به تشکل های ذی ربط یا نماینده رسمی مصرف کنندگان تحت پوشش تجهیزات فوق ، جهت ترمیم و تعمیر مجدد اخطار می شود و در صورت عدم تعمیر به موقع یا رفع نواقص از طرف مصرف کنندگان یا تکرار تخلف ، نسبت به توقف تحویل آب از طرف مأمورین سازمانهای آب منطقه ای یا سازمان آب و برق خوزستان اقدام خواهد شد.
ماده ۱۰ – تدابیر اجرایی و اقتصادی برای مصرف بهینه آب کشاورزی موضوع این آیین نامه به شرح زیر تعیین می شود:
الف – میزان آب بهای کشاورزی آبهای سطحی در خصوص مصرف کنندگانی که میزان آب تحویلی برای آنان برابر الگوی مصرف بهینه آب باشد ، برحسب اینکه اراضی در محدوده شبکه های مدرن ، تلفیقی یا سنتی قرار داشته باشد ، برابر قانون تثبیت آب بهای زراعی و آیین نامه های اجرایی ذی ربط اخذ می شود.
ب – آب بها ، طبق قانون تثبیت آب بهای زراعی محاسبه و دریافت می شود.
میزان آب تحویلی به هر هکتار براساس الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی می باشد و حجم آب تحویلی ملاک محاسبه آب بها خواهد بود.
ماده ۱۱ – در مورد مصرف کنندگانی که با اعمال شیوه های مختلف مدیریت مصرف ، بتوانند با حفظ میزان تولید در واحد سطح برای یک الگوی کشت مقرر مصارف را تقلیل دهند ، امتیازاتی به شرح زیر تعلق خواهند گرفت:
الف – کاهش نرخ آب بها به نسبت درصد صرفه جویی در الگوی مصرف بهینه آب.
ب – ایجاد تسهیلات در تحویل نهاده های یارانه ای و تحویل ماشین آلات کشاورزی
ج – اجازه توسعه کشت در اراضی تحت پوشش نقاط تحویلی آب به تناسب صرفه جویی در مصارف آب.
د – دریافت تسهیلات لازم برابر تبصره ( ۷۶ ) قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران – مصوب ۱۳۷۳ – برای تهیه طرح و نقشه و همچنین دریافت تسهیلات اعتباری ارزان قیمت و طویل المدت به منظور اجرای طرح های توسعه و ایجاد شبکه های تحت فشار.
ترتیبات لازم در خصوص اعطای تسهیلات موضوع این ماده به جز بند ( د ) که چهارچوب آن را آیین نامه اجرایی تبصره ( ۷۶ ) قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران – مصوب ۱۳۷۳ – تعیین نموده به عهده کمیسیونی مرکب از یک نفر از سازمانهای آب منطقه ای یا سازمان آب و برق خوزستان و یک نفر از سازمان کشاورزی هراستان یا مناطق خواهد بود. احکام نمایندگی سازمان آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان از طرف مدیر عامل سازمان آب منطقه ای یا آب و برق خوزستان و احکام نمایندگی سازمانهای کشاورزی در هراستان یا منطقه از طرف رییس سازمان کشاورزی ذی ربط صادر خواهد شد.
فصل سوم – کنترل حجمی آب در چاه های عمیق و نیمه عمیق
ماده ۱۲ – از تاریخ تصویب این آیین نامه سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان مکلفند ، آب مورد نیاز اراضی تحت پوشش چاههای عمیق و نیمه عمیق را براساس ضوابط این آیین نامه و برابر فرم ضمیمه شماره ( ۳ ) تعیین نمایند.
ماده ۱۳ – کنترل حجم آب تخلیه شده برای مصارف کشاورزی اراضی تحت پوشش چاههای عمیق و نیمه عمیق در مناطق مختلف با توجه با نوع کشت مندرج در پروانه ، بر مبنای ضوابط این آیین نامه توسط سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان صورت خواهد گرفت.
ماده ۱۴ – کلیه پروانه های صادر شده تا تاریخ تصویب این آیین نامه ، با رعایت اولویت دشتهای ممنوعه بحرانی و ممنوعه و با توجه به نوع کشت و سطح اراضی تحت کشت هر چاه ، براساس ماده ( ۱۲ ) این آیین نامه اصلاح ، و پروانه های جدید برابر ضوابط این آیین نامه صادر خواهد شد.
تبصره – مفاد تبصره ( ۳ ) ماده ( ۷ ) درباره آبهای زیرزمینی نیز قابل اعمال است.
ماده ۱۵ – نقطه اندازه گیری میزان آب تخلیه شده برای اراضی تحت پوشش چاههای عمیق و نیمه عمیق در سر چاه خواهد بود.
ماده ۱۶ – شرکتهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان مکلفند ، کلیه چاههای عمیق و نیمه عمیق حوزه عمل خود را در مناطق ممنوعه و ممنوعه بحرانی ، ظرف دو سال از تصویب این آیین نامه و در بقیه مناطق تا پایان برنامه دوم به کنتور حجمی مجهز نموده و پلمپ نمایند. هزینه های نصب و نگهداری از این تجهیزات به عهده صاحبان پروانه چاهها بوده و شرکتهای آبهای منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان آمار و اطلاعات آب تخلیه شده را از طرق این تجهیزات جمع آوری خواهند کرد.
تبصره – چنانچه بنا به تشخیص مأموران موضوع ماده ( ۳۰ ) قانون توزیع عادلانه آب مشخص شود که پلمپ کنتورهای نصب شده شکسته شده یا به نحوی آسیب دیده اند که میزان تخلیه آبهای زیرزمینی را با دقت مناسب تعیین نمی کنند ، برای بار اول به صاحبان کنتورها جهت ترمیم و تعمیر مجدد ، دریافت اخطار می شود و در صورت تکرار ، نسبت به توقف بهره برداری تا رفع نقص و اخذ تعهد عدم تکرار از طرف مأموران سازمانهای آب منطقه ای یا سازمان آب و برق خوزستان اقدام خواهد شد.
ماده ۱۷ – از تاریخ تصویب این آیین نامه در مورد اراضی زیر پوشش بهره برداری از چاههای عمیق و نیمه عمیق که روی آنها کنتور حجمی نصب شده است ، حجم آب ثبت شده توسط کنتورهای نصب شده ملاک محاسبه حق النظاره ها خواهد بود. از زارعینی که حجم آب مصرف آنها برابر کنتور مطابق الگوی مصرف بهینه آب مندرج در پروانه های صادر شده باشد فقط حق النظاره مندرج در آیین نامه اجرایی قانون توزیع عادلانه آب – مصوب ۱۳۶۱ – اخذ خواهد شد. در مورد زارعینی که مصارف آنها بیش از الگوی مصرف مندرج در پروانه های صادر شده باشد ، علاوه بر حق النظاره ها مبالغی به شرح زیر برای هزینه های جبرانی اخذ خواهد شد:
الف – در مناطق ممنوعه و ممنوعه بحرانی تا ده درصد ( ۱۰% ) الگوی مصرف بهینه آب نسبت به مازاد بر حجم تعیین شده در الگوی مصرف بهینه آب دو درصد ( ۲% ) و برداشت ده درصد ( ۱۰% ) تا حداکثر بیست و پنج درصد ( ۲۵% ) مصرف بهینه آب نسبت به مازاد ده درصد ( ۱۰% ) ارزش تولیدات اراضی تحت پوشش.
ب – در مناطق آزاد تا ده درصد ( ۱۰% ) الگوی مصرف بهینه نسبت به مازاد بر حجم تعیین شده در الگوی مصرف بهینه آب یک درصد ( ۱% ) و برداشت ( ۱۰% ) تا حداکثر بیست و پنج درصد ( ۲۵% ) الگوی مصرف بهینه آب نسبت به مازاد چهار درصد ( ۴% ) ارزش تولیدات اراضی تحت پوشش.
ج – در صورتی که به هر دلیلی آب تخلیه شده بیش از بیست و پنج درصد ( ۲۵% ) الگوی مصرف بهینه آب باشد ، میزان هزینه های جبرانی اخذ شده توسط سازمانهای آب منطقه ای و سازمان آب و برق خوزستان به ازای هر پنج درصد ( ۵% ) مازاد بر بیست و پنج درصد ( ۲۵% ) یک درصد ( ۱% ) ارزش تولیدات اراضی تحت پوشش خواهد بود.
تبصره ۱ – در مورد چاههایی که مجهز به کنتور حجمی نشده اند ملاک محاسبه حق النظاره ، پروانه های صادر شده خواهد بود و هزینه های جبرانی برای مصارف مازاد بر میزان مندرج در پروانه برابر بندهای ( الف ) ، ( ب ) و ( ج ) اخذ خواهد شد.
تبصره ۲ – اخذ مبالغ مندرج در بندهای ( الف ، ب و ج ) برای دو سال زراعی امکان پذیر است و پس از آن از طرف سازمانهای آب منطقه ای یا سازمان آب و برق خوزستان اخطار لازم برای رعایت مفاد پروانه صادر شده به دارنده پروانه داده خواهد شد و در صورت عدم رعایت ، نسبت به توقف بهره برداری از چاه اقدام می شود ، ادامه بهره برداری منوط به تسویه حساب و سپردن تعهد قانونی در مورد رعایت الگوی مصرف بهینه آب خواهد بود.
تبصره ۳ – از تاریخ تصویب این آیین نامه صدور مجوز کف شکنی و یا جابجایی چاهها ، تنها در صورت ارایه برنامه تبدیل و تغییر سیستم آبیاری با تأیید سازمانها و مراکز خدمات کشاورزی در استانها و مناطق ، به نحوی که موجب افزایش بازده مصارف آب باشد عملی خواهد بود.
ماده ۱۸ – صاحبان پروانه های چاههای عمیق و نیمه عمیق می توانند در صورت رعایت مفاد ماده ( ۱۱ ) از مزایای موضوع ماده یاد شده بهره مند شوند.
فصل چهارم – موارد متفرقه
ماده ۱۹ – وزارتخانه های نیرو و کشاورزی موظفند تدابیر لازم برای سازماندهی بانکهای اطلاعاتی در زمینه جمع آوری و پردازش و تولید اطلاعات ناشی از عملکردهای این آیین نامه را اتخاذ و نسبت به مبادله اطلاعات به طور مستمر اقدام نمایند.
ماده ۲۰ – مسؤولیت اجرایی این آیین نامه بر حسب مورد به عهده سازمانهای آب منطقه ای یا سازمان آب و برق خوزستان یا سازمانهای کشاورزی استانها و مناطق خواهد بود.
ماده ۲۱ – هزینه های ناشی از اجرای این آیین نامه که به عهده تولید کنندگان کشاورزی خواهد بود در تعیین قیمتهای تضمینی محصولات کشاورزی که هر سال به تصویب هیأت دولت می رسد لحاظ خواهد شد.
ماده ۲۲ – در کلیه بندها و مفاد این آیین نامه ، در موارد مصارف آب مربوط به وظایف وزارت جهاد سازندگی ، وزیر جهاد سازندگی و سازمانهای جهاد سازندگی استان مربوط جایگزین وزیر کشاورزی و سازمانهای کشاورزی استان خواهند شد و کمیته ها و کمیسیونهای موضوع این آیین نامه با حضور نمایندگان وزارت نیرو ، وزارت کشاورزی و وزارت جهاد سازندگی حسب مورد تشکیل خواهد شد.
ماده ۲۳ – با تصویب این آیین نامه کلیه مقررات مغایر با مفاد آن لغو می شود.
ماده ۲۴ – این آیین نامه و ضمایم آن از تاریخ تصویب لازم الاجرا می باشد.